Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Ders Notları

Bu yazımızda Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Özet Bilgiler, Osmanlı Kültür ve Uygarlığı önemli ders notları ve sınavlarda en çok soru sorulan kısımları derledik. Osmanlı Kültür ve Medeniyeti önemli olayları nelerdir? Osmanlı Kültür ve Uygarlığı döneminde imzalanan antlaşmalar ve ders notları maddeler halinde şöyledir:

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Merkez ve Taşra

A. Merkez Teşkilatı

XVIII. yy.da Merkez Teşkilatındaki kurumlardan kaldırılan olmadı. Ancak niteliklerinde değişmeler oldu.

I. Mahmut ve II. Osman zamanında divan toplantıları kaldırıldı.

Devlet işlerinin sadrazam konağında yapılmaya başlanması sadrazamın önemini artırdı.

II. Mahmud divanı kaldırıp bakanlıkları kurdu.

1876’da Kanuni Esasi kabul edilmiş ve Meşruti yönetime geçilmiş.

B. Taşra Teşkilatı

XVIII. yy.dan itibaren taşra teşkilatı bozulmaya başlamış, Ayanlar güçlenmişlerdir.

İltizam yaygınlaşmış ve bunun sonucu Tımar sistemi işlevini yitirmeye başlamıştır.

Ayanlarla Sened-i İttifak (1808) imzalandı.

Yeniçerilik ve Ayanlık sistemini II. Mahmut kaldırmıştır.

Islahat Fermanı ile İltizam usulü kaldırılmıştır.

1864’te Vilayet Nizamnamesi çıkarılarak taşra teşkilatında bazı düzenlemeler yapılmıştır.

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Askeri Teşkilat

Askeri alanda düzenlemeler XVII. yüzyıldan itibaren başlamıştır.

Tanzimat döneminde askerlik vatandaşlık görevi olarak kabul edildi.

Islahat fermanı ile bedelli askerlik uygulaması başladı.

II. Abdülhamid; Almanya’dan subaylar getirdi.

Askeri liselerin sayısını artırıldı.

Harp Akademisi kuruldu.

Hamidiye Alayları kuruldu.

XVIII. yy. Osmanlı ordusu Hassa, Dersaadet, Anadolu, Rumeli, Arabistan, Irak ve Hicaz olmak üzere altıya ayrılmıştır.

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Hukuk

Avrupa Hukuk kuralları örnek alınmıştır.

Tanzimat Döneminde II. Mahmud’un kurmuş olduğu Davalar Nezareti Adliye adını aldı. (1870)

Ticaret ve temyiz mahkemeleri kuruldu.

Ceza Kanunu (1840), Ticaret Kanunu (1850), Deniz Ticaret Kanunu (1868) ve yeni çıkan kanunları bildiren “Düstur” adlı bir dergi çıkarıldı. (1865)

Ahmet Cevdet Paşa İslam hukuğuna dayanan “Mecelle” isimli Medeni Kanunu hazırladı. (1856-1878)

XIX. yy. Osmanlı Mahkemeleri; Nizamiye Mahkemeleri, Konsolosluk Mahkemeleri, Şer’i Mahkemeler ve Cemaat Mahkemeleri olmak üzere dört kategoriden oluşmuşlardır.

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Devlet Yönetimi

Padişah: Padişah Osmanlı hanedanındandır. Tüm yetki ona aittir. Divan bu yetkinin kullanımında etkilidir.

Fatih dönemine kadar Divan’a Padişah başkanlık yapmıştır. Kanunlar şer’i hukuka göre olmakla birlikte her bölgenin örfünede dikkat edilmiştir. Şehzadeler küçük yaşta devlet tecrübesi kazanmaları için sancaklara gönderildi. (Bu uygulama I. Ahmet döneminde kaldırılmıştır.)

Divan: Devlet meselerinin görüşülüp karara baðlandıðı kuruldur. Fatih’ten itibaren sadrazam başkanlık yapmıştır. Divanda devletin 1 ve 2. derecedeki idari, siyasi, askeri, şer’i, örfi, adli, mali işleri ile şikayetler görüşülürdü. Alınan kararlar Mühimme defterlerine kayıd edilirdi.

Osmanlı Divan Üyeleri

Sadrazam (Vezir–i Azam): Devlet ileri gelenlerinin başı, hepsinin ulusudur. Padişahın mutlak vekilidir. Padişahın mührünü taşır. Her türlü tayin ve azilleri yapar.

Kazasker: Adalet işlerinden sorumludur. Ulemadandır. Kadı ve müderrislerin tayini ile yetkilidir. Sayıları 2 tane idi. (Anadolu–Rumeli)

Vezirler: 7 tanedir. Bakan görevi görürler.

Defterdar: Mali işlere bakar, bütçeyi düzenlerdi. Sayıları 2 tanedir. Padişahın malının mutlak vekilidir.

Nişancı: Padişah adına yazılan belgelere onun adına tuðra çekerdi. Devletin arazi kayıtlarını tutar. Tapu-kadastro işlerini yürütürdü.

Not: Yukarıdaki görevliler divanın asli üyeleridir.

Aşağıdakiler 16 ve 17 yy’dan itibaren divana katılmışlardır.

Şeyhülislam (Müftü): Yapılan işlerin şer’i hukuka uygun olup olmadığı konusunda görüş bildirirdi. (İlk Þeyhülislam Ebussuud Efendi’dir)

Kaptan–ı Derya: Asli üye değil, divana katıldığı taktirde donanma hakkında bilgi verir. (İlk Kaptan–ı Derya Barbaros’tur)

Reisül küttap: Dış işlerinden sorumludur. Daha önce Nişancıya bağlı bir memurluk olarak çalışırdı.

Not: Divan teşkilatı Orhan Bey zamanında kurulmuş II. Mahmut zamanında kaldırılmıştır.

Not : Ülke padişahın çocukları arasında paylaşılmazdı. Taht için isyan eden şehzadeler idam edilirdi. Bu uygulama Fatih döneminde Kanunname–i Ali Osman ile yazılı hale getirilmiştir. Kontrolü kolay olması için şehzadelere Anadolu’da sancak verilirdi.

I. Ahmet döneminde Ekber ve Erşed sistemi ile bu uygulama kaldırılmıştır. 

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Eğitim ve Kültür

A. Enderun

Devlet adamı yetiştirmek için II. Mahmut Edirne’de açmıştır.

1833’te yeni düzenlemeler yapıldıysa da 1909’da kapatılmıştır.

Enderun’la beraber devlet adamı yetiştirmek için Bab-ı Ali Mektebi Babı Defterdarı Mektebi ve Bab-ı Fetva mektepleri kuruldu.

B. Medrese

İlk defa Orhan Bey İznik’te kurmuştur.

Batıdaki gelişmelere ayak uyduramayınca kapatılmıştır. (1924)

1857’de Maarif-i Umumi’ye Nezareti kurulmuştur.

1861’de Askeri ve sivil okullar birbirinden ayrılmıştır.

1845’te askeri liseler açılmıştır.

1875’te askeri ortaokullar açılmıştır.

II. Mahmud ilköğretimi zorunlu hale getirmiştir.

Patrikhane ve hahamhanelere bağlı azınlık okulları devam etmiştir.

Yabancı devlet okulları devam etmiştir. (İlk defa Fransızlar 1583’te açtı – Saint Benoit)

C. Güzel Sanatlar

Klasik Osmanlı mimarisi Lale Devriyle yerini Avrupa tarzına bırakmıştır.

Lale Devri’nde Rokoko Borok tarzı uygulanmaya başlanmıştır.

Tanzimat’la Batı müziği ön plana çıkmıştır.

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Ekonomi

XVIII. yy.dan sonra Osmanlı’nın ticaret yollarının dışında kalması ekonominin bozulmasına neden olmuştur.

Dirlik sisteminin bozulması ile köylüler fakirleşmeye başlamışlardır.

İltizam Sistemi

XVI.yy. bazı eyaletlerin vergilerinin açık arttırma yoluyla belli bir bedel karşılığı peşin olarak mültezim adı verilen kişilere bırakılmasına iltizam denir.

Sanayi

Esnaf ve zanaatkarların çalışma ve pazar sorunlarını çözmek, mesleğe yeni eleman yetiştirmek için Loncalar kurulmuştur.

Ticaret

İpek ve baharat ticaret yollarından gelen mallar Türk tüccarlar tarafından Avrupa’ya taşınmıştır.

Maliye Nazırlığı kurulmuştur.

Sanayi İnkılabı Osmanlıyı olumsuz etkilemiştir.

1860-1873 yıllarında Islah-Sanayi Komisyonu kurularak sanayi canlandırılmaya çalışılmıştır.

1838 Balta limanı Ticaret Antlaşması Osmanlı sanayisinin zayıflamasına neden olmuştur.

İlk Osmanlı Bankası Bank-ı Dersaadet Kırım Savaşı’ndan önce iflas etmiştir.

İngiliz teşebbüsü olan Bank-ı Osmani kurulmuştur.

Çiftçilere kredi vermek için memleket sandıkları kurulmuştur.

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Önemli Olaylar

• Sırpsındığı (I. Çirmen), I. Kosova, Niğbolu, Varna ve II. Kosova Savaşları Kuruluş Dönemi'nde Haçlı İttifaklarına karşı yapılmış önemli savaşlardır.

• Anadolu Türk siyasi birliğini ilk kez büyük ölçüde Yıldırım Bayezid sağladı.

• Ankara Savaşı'ndan sonra Osmanlı Devleti 11 yıl sürecek "Fetret Devri “ne girmiştir.

• Şeyh Bedreddin isyanı I. Mehmet (Çelebi) Dönemi'ndedir.

• Kanuni Dönemi'nde Fransızlara geniş kapitülasyonlar verilmiştir.

• Avusturya, Kanuni Dönemi'nde Osmanlı ile imzalamış olduğu İstanbul Antlaşması’yla Osmanlı’nın üstünlüğünü kabul etmiştir.

• Kanuni Dönemi'nde imzalanan Amasya Antlaşması İran ile imzalanan ilk antlaşmadır.

• Kanal Projeleri'ni (Süveyş, Don-Volga gibi.) Sokullu Mehmet Paşa ortaya atmıştır.

• II. Mehmet'in İstanbul’u feşiyle beraber Ortodoks dünyasının koruyuculuğu Osmanlıya geçmiştir.

• II. Mehmet'in İstanbul’un feşi için döktürdüğü büyük toplara şahi adı verilir.

• Rumeli Hisarı'nı (Boğazkesen Hisarı) II. Mehmet yaptırmıştır.

• Anadolu Hisarı'nı (Güzelce Hisar) Yıldırım Bayezid yaptırmıştır.

• Osmanlının Bizans'la yapmış olduğu ilk savaş Koyunhisar (Bafeon) Savaşı’dır.

• Osmanlıyı en çok uğraştıran beylik Karamanoğulları Beyliği’dir.

• Kanuni (1. Süleyman) Dönemi'nde Preveze Deniz Savaşıyla Akdeniz Türk gölü haline gelmiştir.

• Yavuz Dönemi'nde Mercidabık-Ridaniye Savaşlarıyla Memluklere son verilmiş ve halifelik Osmanlılara geçmiştir.

• Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliği'ne son vererek Anadolu Türk siyasi birliğini tamamen sağlayan

• Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim' dir.

• IL Bayezid Dönemi'nde Cem Sultan Olayı Osmanlının Batı'da pasif bir politika izlemesinde etkili olmuştur.

• Fetret Devri'ne son veren padişah I. Mehmet’tir.

• Rumeli Beylerbeyliğini Manastır merkez olmak üzere 1. Murat kurmuştur.

• Anadolu Beylerbeyliğini Kütahya merkez olmak üzere Yıldırım Bayezid kurmuştur.

• Hint Deniz Seferleri Kanuni Dönemi'nde gerçekleştirilmiştir.

• Şah kulu Ayaklanması II. Bayezid Dönemi'ndedir.

• Canberde Gazali, Ahmet Paşa, Baba Zünnun, Kalenderoğlu isyanları Kanuni Dönemi'nde yaşanmıştır.

• Osmanlı Devleti'nin merkeziyetçi yönetim sistemini benimsemiş olması siyasi varlığının uzun sürmesinde etkilidir.

• Ferman, adalet name, hattı hümayun, kanunname ve berat padişahlar tarafından, fetva ise şeyhülislamlar

• tarafından yayımlanan belgelerdir.

• Bizans valilerine tekfur, Eflak-Bağdan yöneticilerinin voyvoda, Mısır valilerine hıdiv denir.

• Osmanlı Devleti teokratik bir devlettir. Padişahlar XIII. yüzyılda halife unvanını taşımaya başlamışlardır.

• Fatih Sultan Mehmet padişahın mutlak egemenliğini güçlendirmek amacıyla Kanunname-i Ali Osman adlı kanunla kardeş katlini yasal hale getirmiştir.

• Divanıhümayun'da ilmiye (din, hukuk, eğitim alanında görev yapanlar) seyfiye (hem askeri, hem de idari görev alan yöneticilere verilen ad) ve kalemiye (bürokrasi ve mali işlere bakan sınıf) kesimleri temsil edilirdi.

• Ulema sınıfının başı şeyhülislamdır. Ulema (ilmiye) adalet, eğitim, din alanların da çalışanların oluşturduğu bir sınıftır.

• Osmanlı Devleti'nde en büyük idare birimi eyalettir.

• Eyaletlerde en büyük askeri ve mülk görevli beylerbeyidir.

• Kazaları yöneten, aynı zamanda kazalarda adalet işlerine de bakan kadılardır.

• Tanzimat Dönemi'ne kadar kadıların vermiş olduğu kararlan gerektiğinde yeniden inceleyen ve düzelten kazaskerdir.

• Eyaletlerden alınacak olan verginin peşin olarak hazineye aktarılmasına iltizam, vergileri toplayan kişiye mültezim denir.

• Osmanlı Devleti'nde köylü, zanaatkâr ve tüccarlar reaya (yönetilenler) kategorisinde yer alırken seyfiye, ilmiye ve kalemiye sınıfı yönetenler kategorisinde yer almıştır.

• Osmanlı Devleti'nde halka mesleki eğitim veren kuruluş loncalardır.

• Osmanlı Devleti'nde esnafı denetleme yetkisi muhtesip adı verilen kişilere aittir.

• Osmanlılarda hukuk düzeni ikili bir karaktere sahiptir: a) şer'i hukuk, b) örfi hukuk.

• Osmanlı Devleti'nde toprak sistemi, miri arazi (devlete ait topraklar), mülk arazi (şahsa ait topraklar) olarak ikiye ayrılmaktadır.

• Osmanlı Devleti'nde devlete ait toprakların bir kısmının kamu görevlilerine dirlik olarak verilmesinin amacı devlete yapılan hizmetleri karşılamaktır.

• Ticaret yollan üzerinde taşımacılık yapan kişilere Mekkâre Taifesi denir.

• Osmanlı Devleti'nde ilk düzenli ordu Yaya ve Müsellem adıyla Orhan Bey Dönemi'nde oluşturulmuştur.

• Voynuk, martolos ve cerahor Osmanlı'nın ordu teşkilatında yer alan Hristiyan askerlerdir.

• Devşirme sürekli ve düzenli olarak devlet adamı ve asker ihtiyacını karşılamaya dönük bir uygulamadır.

• Cülus bahşişi padişah tahta çıktığında kapıkullarına dağıtılan bahşiştir.

• Osmanlı kara ordusu; kapıkulu askerleri, eyalet askerleri ve yardımcı kuvvetler olarak üçe ayrılır.

• Osmanlı tarihinde Yeniçeri Ocağı, II. Mahmut tarafından 1826 yılında kaldırılmış, bu olaya tarihte Vakay-ı Hayriye (Hayırlı Olay) denilmiştir.

• Osmanlı Devleti Karamürsel, Edincik, İzmit, Rusçuk, Basra, İstanbul, Sinop, Süveyş ve Gelibolu'da tersaneler kurmuştur.

• Osmanlı Devleti'nde donanma komutanına kaptanıderya, donanma askerine levent adı verilir.

• Osmanlı donanma İnebahtı, Çeşme, Navarin ve Sinop'ta yakılmıştır.

• Osmanlı Devleti'nde eğitimin temeli medreselerdir. İlk Osmanlı Medresesi Orhan Bey Dönemi'nde İznik’te açılmıştır.

• Osmanlı'da ilk müderris Davud-ı Kayseri' dir.

• Medrese öğrencilerine suhte, softa, danişmend denir.

• Sahn-ı Seman (Semaniye) Medreseleri II. Mehmet (Fatih) Dönemi'nde açılmıştır.

• Osmanlı'da saray eğitimi enderun mektebi, şehzadegan mektebi ve haram olmak üzere üçe ayrılmıştır.

• Enderun Osmanlılarda önceleri Hristiyan çocuklarının alındığı daha sonra Müslüman çocuklan n da alındığı,

• devlet adamı yetiştiren okuldur.

• Darülfünun, Tanzimat Dönemi'nde açılan üniversite niteliğinde okuldur.

• XIX. yüzyıldan itibaren askeri okullara resim dersi konmuştur. En önemli ressamlar arasında Şeker Ahmet Paşa ile Osman Hamdi Bey yer alır.

• XVII. yüzyılda Itri, XIX. yüzyılda ise Dede Efendi en ünlü müzisyenler arasında yer alır.

• Osmanlı minyatür sanatında konular ayrıntılarla çizilmiş, manzara ve çiçek resimlerine yer verilmiş insan figürlerin büyüklüğü kişilerin mevkileriyle orantılı olarak yer almıştır.

• Sinan Bey, Nigari, Nakkaş Osman, Seyyid Lokman, Levni Osmanlı'nın önemli minyatürcüleri arasında yer alır.

• Osmanlı Devleti'nde önemli saraylar arasında yer alan Dolmabahçe, Beylerbeyi, Yıldız ve Çırağan Saraylarının yapım tarzında Batı etkisi açık bir şekilde görülürken, Topkapı Sarayı'nda Batı etkisi yoktur.

• Osmanlı Devleti'nin Yükselme Dönemi'nde; pamuklu dokumalar Batı Anadolu'da, yünlü dokumalar Kastamonu yöresinde, çuha dokumacılığı İstanbul ve Selanik'te, gümüş madeni Gümüşhane ve Amasya' da, bakır madeni Ergani ve Murgul'da, demir madeni Divriği'de, tahıl üretimi Edirne ve Konya'da gelişmiştir.

• Kadı ve müderris atamalarından sorumlu olan Divanıhümayun üyesi kazaskerdir.

• Osmanlıda padişahın erkek çocuklarına çelebi, şehzade ve efendi denilmiştir.

• Osmanlıda kul anlayışı ve veraset sistemi devam etmiştir.

• Osmanlı ordu teşkilatının en kalabalık kısmını tımarlı sipahiler oluşturmuştur.

• Serdar-ı Ekrem unvanını Osmanlıda sadrazam, padişahın katılmadığı seferlerde kullanmıştır.

• Osmanlıda bankacılık 19. yy.da gelişmiştir.

• Osmanlı'da ilk banka Bank-ı Dersaadettir.

• İstanbul'un en yüksek mülki amiri Taht Kadısıdır.

• Osmanlıda millet sistemi dine göre belirlenmiştir.

• Topkapı Sarayı birun, enderun ve harem olmak üzere üç kısma ayrılır.

• Osmanlı'da Hicaz'dan vergi ve asker toplanmazdı.

• Gelirleri doğrudan hazineye aktarılan araziler mukataa topraklardır.

• Tahrir defterleri; icmal, mufassal, cizye ve avarız olmak üzere dörde ayrılır.

• II. Mahmut Dönemi'nde 1831 'de İtalyan Giuseppe Donizetti tarafından Mızıka-i Hümayun kurulmuştur.

• 1914'te açılan Darülbedayi, 1934'te İstanbul Şehir Tiyatroları adını almıştır.

• 1917'de Osmanlı'da ilk resmi müzik okulu olan Darülelhan açılmıştır.

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Online Test

---

Gönder